- 07 พ.ค. 2562
เปิดความหมาย- ที่มา พระอิสริยยศสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา
จากกรณีการสถาปนาพระยศใหม่ ทุกพระองค์ แห่งพระราชวงศ์จักรี ในรัชสมัยรัชกาลที่ 10 เมื่อผลัดแผ่นดิน... ซึ่งการสถาปนาชั้นยศดังกล่าว นำมาซึ่งการตั้งข้อสังเกตคู่ควรแก่การศึกษาในแง่มุมประวัติศาสตร์ที่น่าสนใจยิ่ง ถึงพระราชอิสริยยศของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี (พระนามเดิม) ทั้งนี้บนเฟซบุ๊กของผู้ใช้รายหนึ่งได้แสดงความคิดอย่างน่าสนใจว่าแท้จริงแล้ว ชั้นยศดังกล่าวมีที่มาที่ไป อันมีรายละเอียดดังต่อไปนี้
"สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า อยู่เหนือระบบเจ้าฟ้าต่างกรม พระองค์เจ้าต่างกรม มาตั้งแต่ 2520 แล้ว ฉะนั้นแม้จะมีคำว่า #กรมสมเด็จพระ ก็ไม่ใช่การควรจะไปเทียบกับ กรมพระยา, สมเด็จพระ, หรือกรมสมเด็จพระ เพราะทรงเหนือระบบเจ้าต่างกรมไปแล้ว เนื่องจากระบบเจ้าต่างกรม ถึงเจ้าฟ้าจะเป็น "สมเด็จฯ กรมพระยา" ก็ได้แค่ฉัตร 5 ชั้น
ระบบเจ้าต่างกรม เพดานแค่ฉัตร 5 ชั้น แต่ฉัตร 5 อาจเพิ่มเป็น 7 ก็ได้ แต่หลักการคือได้ 5 ต่าง 7 แต่มิใช่ได้ 7 (ได้แค่เทียบเท่า) เพราะพื้นฐานยังอยู่ในระบบเจ้าต่างกรม ต่างจากระบบเจ้าฉัตร 7 ชั้น เพราะท่านได้รับสถาปนาจากชั้นไหนไม่รู้หละ ให้ลอยไปกิน 7 ชั้นเลย และเป็นอิสริยยศที่ขาดจากระบบเดิมที่ต่ำกว่า
ดังนั้นหลักการที่กล่าวข้างต้น อาจเทียบได้กับหลักของการที่พระองค์เจ้าได้เป็น สมเด็จฯ กรมพระยา ก็จะได้ฉัตร 5 ซึ่งปกติฉัตร 5 คือชั้นเจ้าฟ้า แต่พระองค์เจ้า ที่สมเด็จฯ กรมพระยา พื้นฐานไม่ใช่เจ้าฟ้า ถึงจะได้ฉัตร 5 ก็เป็น 5 แบบเทียบเท่า ย่อมใช้ฉัตร 5 คนละชนิด กล่าวคือเจ้าฟ้าได้ฉัตรขาวมีระบายขลิบทองแผ่ลวดซ้อน 2 ชั้น แต่สมเด็จฯ กรมพระยาที่เป็นพระองค์เจ้า ได้ฉัตรขาวลายทอง
ระบบเจ้าฟ้าต่างกรม กับระบบพระองค์เจ้าต่างกรม ก็ไม่เท่ากัน เจ้าฟ้าขึ้นที่กรมขุน เพราะถือว่าเจ้าฟ้าเสมอด้วยกรมหมื่นไปแล้ว หลักนี้สำคัญนะครับเพราะไม่ใช่การข้ามชั้น แต่ทรงถือว่าเจ้าฟ้าได้ทรงกรมอยู่แล้ว แม้จะไม่มีคำว่ากรม แต่พระองค์เจ้ามีเพดานตันเพียงกรมพระ และไม่ขึ้นเป็นกรมพระยา จะมีอุทาหรณ์ก็ครั้งกรมดำรงได้เป็น
สมเด็จฯ กรมพระยา เพราะจะมีหลักอีกว่าถ้าเจ้าฟ้าทรงกรม จะเป็น สมเด็จฯ กรม ได้ และกรมพระยาเคยมีแต่ชั้น สมเด็จฯ กรมพระยา ไม่มีหรอกที่เป็นพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา (แต่กรมดำรงเป็นข้อยกเว้น และย้ำหลักนะ ข้อยกเว้นมีได้ ภายใต้หลักมีเพิ่มไม่มีลด - ถึงตันแล้วก็ขึ้นได้อีก)
สมเด็จพระกนิษฐ์ท่านลอยเหนือระบบที่ว่านี้แล้ว และลอยมาตั้งแต่ 2520 ได้รับพระราชบัญชา ได้ฉัตร 7 ชั้น มีพระนามาภิไธยว่า "สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา" โดยไม่ต้องนำหน้าว่าสมเด็จพระเจ้าลูกเธอแล้ว ทำนองเดียวกันกับสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช และจะว่าท่านไม่ทรงกรมก็ไม่ใช่ หากแต่กรมของท่านมีฐานะแตกต่างจากระบบเจ้าต่างกรมเท่านั้นเอง
คำสั่งพระราชินีคือ พระเสาวนีย์ พระบรมคือ พระบัณฑูร วังหน้าเนี่ยยังแบ่งเป็นพระบัณฑูรใหญ่ พระบัณฑูรน้อย อีกต่างหาก ส่วนวังหลังเป็นพระบัญชา ที่กล่าวมานี้คือคำสั่งของเจ้าฉัตร 7 เกียรติยศของคำสั่งอยู่ในชั้นเดียวกัน แต่ความเป็นผู้น้อยผู้ใหญ่ก็ลดหลั่นกันไป ซึ่งระบบที่ว่าเนี่ย สมเด็จพระเทพรับพระราชบัญชา เป็นลำดับเกียรติยศที่อาวุโสน้อยที่สุดของชั้น เทียบเท่ากรมพระราชวังหลัง
หลักพื้นฐานเลยนะครับ ยศเจ้านาย มีเพิ่มไม่มีลด ถึงตันแล้วก็เพิ่มจนทะลุได้อีก และถ้าเพิ่มจนสุดแล้วเพิ่มอีกไม่ได้ก็ต้องแก้ ถ้าแก้ต้องแก้ให้วิเศษกว่าเดิมแล้วจะแก้ให้ทอนของเก่าก็ไม่ได้อีกด้วย ตัวอย่างการเพิ่มคลาสสิคคือสมเด็จพระศรีพัชรินทร์ ท่านเป็นพระราชินีนาถ เกียรติยศท่านทะลุฟ้าไปแล้ว แก้สุดทางแล้ว จึงต้องเพิ่มเป็น พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
ทำนองเดียวกัน สมเด็จพระเทพเนี่ยตันแล้ว ของเก่าก็แก้ไม่ได้ ถ้าไม่เพิ่มหน้าก็ต้องเพิ่มหลัง ซึ่งสุดท้ายเติมสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเข้าไป จึงกลายเป็นว่าเป็น "สมเด็จฯ สมเด็จฯ" ซ้อนกัน ดังนั้นต้องทำให้ไม่ซ้อนด้วยการเติมคำว่ากรม จึงเป็น "สมเด็จฯ กรมสมเด็จฯ เจ้าฟ้าฯ" อย่าลืมนะครับ ในพระนามาภิไธยมีเจ้าฟ้าต่อด้วย ตามปกติเจ้าฟ้าทรงกรม ต้องมีเจ้าฟ้าพระนามเดิม แล้วต่อพระนามกรม อันนี้ไม่ใช่หลักนั้น เพราะเป็นพระนามใหม่เป็นเอกเทศไปเลย
สมเด็จพระกนิษฐาธิราช จะทรงกรมหรือไม่ทรงกรมไม่ใช่สาระสำคัญอะไร แต่เราต้องเข้าใจว่า
- ระบบเจ้าต่างกรม ทั้งเจ้าฟ้าและพระองค์ ตันที่ฉัตร 5 - พื้นฐานของสมเด็จพระเทพ คือ ได้ฉัตร 7 เต็มคัน - ไม่ใช่ฉัตร 5 ต่าง 7 ที่เพิ่มเป็นเกียรติยศ - ย้ำ! พื้นฐานคือฉัตร 7 ไม่ใช่ฉัตร 5 แล้วเพิ่ม
หลักการเฉลิมพระนามาภิไธย อาจไม่ทำให้ลำดับขั้นเปลี่ยนแปลง แต่ว่าการเพิ่มเติมพระนามาภิไธยก็คือการบำรุงพระเกียรติยศให้เจิดจรัสวิ้งๆ ได้ยิ่งกว่าเก่า บางทีเราก็อาจจะเข้าใจผิดหรือเข้าใจถูก ก็ว่ากันไป แต่ว่าอยากให้ตระหนักถึงหลักการทั่วๆ ไป ซึ่งเป็นพื้นฐาน หรือแม้แต่บางทีหลักการที่ผมพูดถึงเนี่ยก็อาจเข้าใจผิดก็ได้ แต่มีอย่างหนึ่งที่แน่นอนคือ เรื่องกรมของสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า เอาไปเทียบกับ กรมพระยา, สมเด็จพระ, หรือกรมสมเด็จพระ ไม่ได้ อย่างแน่นอน เป็นคนละเรื่องกัน
* ผมลืมไปอีกประเด็นคือ ตามธรรมเนียมมาแต่เดิม พระเจ้าแผ่นดินไม่ตั้งพี่หรือน้องสูงไปกว่ากรมพระ ยกเช่น ร.5 มีน้องร่วมอุทร 2 พระองค์ ก็ตั้งเพียงกรมพระ ส่วน ร.7 ตั้งกรมพระนครสวรรค์ และก็พระเจ้าแผ่นดินจะตั้งอา หรือลุง หรือป้า อาจถึงชั้น กรมพระยา แต่ว่าทั้งนี้พระเจ้าแผ่นดินอาจตั้งน้องให้เป็นวังหน้าหรือวังหลัง ซึ่งเป็นเจ้าระบบฉัตร 7 ชั้นก็ได้
อ่านข่าวที่เกี่ยวข้อง
- สมเด็จฯเจ้าฟ้าสิริวัณณวรีฯ ทรงโพสต์ภาพเซลฟี่ร่วมเจ้ากรมสมเด็จพระเทพรัตนฯและพระอนุชา
- ราชกิจจาฯแพร่พระบรมราชโองการ โปรดเกล้าฯ เจ้ากรมสมเด็จพระเทพรัตนฯ
- สมเด็จพระเทพฯนำพระบรมวงศานุวงศ์ถวายสัตย์ จงรักภักดี
- สมเด็จพระราชินีสุทิดา ทรงกราบพระบาทสมเด็จพระเทพฯ ฟ้าหญิงจุฬาภรณฯ
- สมเด็จพระเทพฯ เสด็จฯทรงเป็นสักขีพยาน ราชาภิเษกสมรส
ขอบคุณที่มา เฟซบุ๊ก Boriphat Sangpakorn