อ.เจษฎ์ฯ เฉลยสาเหตุ กองทัพมด เดินเป็นวงกลม จนหมดลมหายใจ

จากกรณีผู้ใช้เฟซบุ๊ก Nattakit Sookka โพสต์คลิปเหตุการณ์ขณะที่ฝูงมด เดินเป็นวงกลมไปเรื่อยๆ จนมันตาย สร้างความแปลกใจให้กับผู้โพสต์เป็นอย่างมาก ขณะเดียวกันล่าสุดเพจเฟซบุ๊ก อ๋อ มันเป็นอย่างนี้นี่เอง by อาจารย์เจษฎ์ โพสต์ภาพเรื่องราวดังกล่าวพร้อมข้อความระบุว่า...

"ทำไมมดถึงเดินเป็นวงกลม ไปเรื่อยๆ จนมันตาย" เคยเห็นคลิปวีดีโอพวกมดมันเดินเป็นวงกลมกัน อย่างในภาพนี้ไหมครับ

(ดูคลิปประกอบในเพจนี้ได้ https://www.facebook.com/100002166030224/posts/3551729928242507/?app=fbl) มันไม่ได้เป็นสัญญาณบอกเหตุเภทภัยอะไร หรือเกี่ยวกับพยากรณ์อากาศ แต่ว่าเป็นพฤติกรรมแปลกๆ อย่างนึงของมดบางชนิด ที่เรียกว่า ant mill (แปลประมาณว่า มดเดินโม่แป้ง)

ant mill เป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติที่มีกลุ่มของมดทหารซึ่งตาบอด แล้วเดินแยกมาจากขบวนมดกลุ่มหลัก เนื่องจากหลงจากเส้นทางของเฟอโรโมน เลยเดินตามๆ กัน เกิดเป็นรูปวงกลมหมุนวนไปเรื่อยๆ จนเรียกว่าเป็น “เกลียวแห่งความตาย death spiral” เพราะสุดท้ายพวกมันจะตายด้วยความเหน็ดเหนื่อยและหิวโหย !!

ตัวอย่างของปรากฏการณ์ ant mill นี้ เกิดกับมดสปีชีส์ Labidus praedator ที่พวกวรรณะ "มดทหาร" จะตาบอดโดยสมบูรณ์ ทำให้มันต้องใช้วิธีเดินตามเส้นทาง ด้วยการดมกลิ่นฟีโรโมนที่ตัวที่อยู่ข้างหน้าสร้างไว้ ขณะที่ตัวมันเองก็ปล่อยสารเคมีออกมาตามเส้นทางเดินของมันเองเช่นกัน ซึ่งระบบนี้จะทำงานได้เรียบร้อยดีถ้าทุกๆ ตัวเดินตรงไปข้างหน้าทิศทางเดียว

แต่ถ้าเกิดมดที่เป็นผู้นำบังเอิญเดินผิดพลาด เกิดเดินเบี้ยวจากเส้นทาง (ซึ่งจริงๆ แล้ว แม้แต่มนุษย์เอง จะให้เดินตรงเป็นเส้นตรงเป๊ะตลอดเวลา ก็ไม่ใช่เรื่องง่ายถ้าต้องหลับตา) มดที่ตามมาก็จะเดินเบี้ยวไปด้วย ยิ่งถ้ามดตัวที่เป็นผู้นำ บังเอิญเดินตัดกับเส้นทางเดินเก่า ก็จะทำให้กลายเป็นวงเกิดขึ้น และมดทุกตัวก็เดินติดอยู่ในวงกลมนั้นอย่างไม่มีที่สิ้นสุด 

พฤติกรรมนี้ถูกบันทึกไว้ในปี ค.ศ. 1944 โดย Theodore C. Schneirla แห่งพิพิธภัณฑ์ธรรมชาติวิทยาอเมริกา (the American Museum of Natural History) ที่เห็นว่ามดมีพฤติกรรมประหลาด เดินเป็นวงกลมไม่มีที่สิ้นสุด .. แต่ ant mill นั้นถูกบันทึกไว้ครั้งแรกโดย William Beebe ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1921 แล้ว และระบุว่า เขาได้เห็นวงมดเดินนี้ ที่มีเส้นรอบวงยาวถึง 370 เมตร และมดแต่ละตัวต้องใช้เวลาถึง 2 ชั่วโมงครึ่งถึงจะเดินครบวง  

เคยมีการทดลองในห้องแลปหลายครั้งเพื่อพิสูจน์ว่าพฤติกรรมเช่นนี้เกิดขึ้นได้จริง .. และมีคลิปใน YouTube ที่ใช้คอมพิวเตอร์สร้างแบบจำลอง simulation ขึ้นมา ว่ามันเกิดขึ้นได้อย่างไร (ดู https://youtu.be/pAAIbxF0uP0) หลักๆ คือ ความผิดพลาดโดยบังเอิญของมดที่เป็นผู้นำขบวน ที่บางทีมันก็เดินซ้อนกลับไปอยู่ด้านหลังของมดที่เป็นลูกขบวนโดยไม่ตั้งใจ แล้วจังหวะที่มันเปลี่ยนทิศทางนั้นเอง ที่ทำให้ขบวนกลายเป็น "วงกลมแห่งความตาย" ขึ้น

แม้ว่าสุดท้ายจะนำไปสู่ความตายของมดเหล่านั้น แต่อย่างไรก็ตาม ปรากฏการณ์ที่เห็นนี้เกิดขึ้นกับแค่กับมดจำนวนไม่มากนักของแต่ละรัง หรือเรียกได้ว่าแทบไม่มีผลกระทบต่อรังมดนั้นเลย เราจึงไม่ได้เห็นผลของวิวัฒนาการใดๆ ที่จะมาช่วยแก้ไขให้มดกลับมาสู่เส้นทางเดินแบบปกติ

ข้อมูลจาก https://www.npr.org/.../1338.../circling-themselves-to-death และ https://en.m.wikipedia.org/wiki/Ant_mill